Scarborough, một đảo san hô vòng gồm nhiều đá ngầm và đá nổi trên Biển Đông, nằm cách đảo chính Luzon của Philippines (Phi) khoảng 230 km và cách bờ biển đông nam Trung Quốc (TQ) khoảng 1.000 km. Scarborough lâu nay vẫn là tâm điểm tranh chấp giữa Phi, TQ và Đài Loan; phía Phi tuyên bố chủ quyền kể từ sau khi giành được độc lập năm 1946. Từ một xung đột trên biển năm 2012, TQ khiến căng thẳng leo thang. Bất chấp sự phản đối từ giới lãnh đạo châu Á, Bắc Kinh đẩy Phi ra khỏi khu vực.
Ngày 8/4/2012 máy bay tuần tra của hải quân Phi phát hiện 8 tàu cá TQ gần bãi cạn Scarborough. Đúng như nghi ngờ, chúng chở bất hợp pháp sò tai tượng, san hô và cá mập, những sinh vật có nguy cơ tuyệt chủng, vi phạm luật của Phi. Manila cử tàu khu trục nhỏ BRP Gregorio del Pilar tiếp cận và bắt các ngư dân TQ. Tuy nhiên, máy bay trinh sát Phi lại không thấy các tàu hải giám TQ cũng hiện diện trong khu vực (Phi vẫn thường xuyên sử dụng tàu HQ cho các hành động can thiệp bởi số lượng tàu bảo vệ bờ biển của họ còn hạn chế).
Cáo buộc Manila quân sự hóa tranh chấp, Bắc Kinh điều tàu hải giám ngăn chặn Phi bắt ngư dân. Kể từ đây, hai bên bị cuốn vào một cuộc tranh chấp chủ quyền quyết liệt ở Scarborough. Yêu cầu Phi lập tức rút lui, TQ nhanh chóng dàn đội hình tàu lấn át số lượng tàu của Phi đang tới để giải cứu chiến hạm BRP Gregorio del Pilar. Sau đó, tàu hải giám TQ đã phối hợp với các ngư dân, thực hiện động thái gây bất ngờ là dựng một hàng rào dây thừng quanh bãi cạn Scarborough, khiến các ngư dân Phi bị nhốt bên trong. Trong lúc này, các tàu của hải quân TQ vẫn hiện diện ở phía xa, gửi thông điệp tới Manila: Đừng gây rắc rối.
Vừa phong tỏa trên biển, Bắc Kinh còn gây áp lực về kinh tế với Manila bằng việc yêu cầu kiểm tra từng nải chuối nhập khẩu từ Phi khiến chúng bị ùn ứ tại cảng TQ, bị thối, phải vứt bỏ. Số du khách TQ đến Phi cũng sụt giảm sau khi một trong ba hãng hàng không chính của TQ cắt các chuyến bay hàng ngày đến Manila từ hai chuyến xuống còn một. Nhiều chuyến du lịch đến Phi cũng bị hủy.
Căng thẳng ngày càng gia tăng, các kênh ngoại giao truyền thống không thực sự đem lại hiệu quả. Phi lúc bấy giờ chưa bổ nhiệm người thay thế vị trí đại sứ tại TQ, còn đại sứ TQ tại Phi thì bị coi là "lạc điệu" với Bắc Kinh. Mọi nỗ lực nhằm thiết lập các kênh liên lạc hậu trường giữa Manila và Bắc Kinh cũng thất bại.
Cả hai tìm tới Mỹ như một "trọng tài", bắt đầu có các cuộc đàm phán riêng với giới chức Mỹ, những người sau đó phải chuyển tiếp thông điệp qua lại giữa đôi bên. Bắc Kinh kêu gọi Washington gây sức ép buộc Manila phải thoái lui, mô tả giới lãnh đạo Phi là cảm tính và khó đoán. Trái lại, giữa Mỹ và Phi lại chia sẻ quan điểm chung về tầm quan trọng của việc phải giữ thái độ cảnh giác và thận trọng. Manila hy vọng có thể trở về như trước đây nhưng vẫn tìm hiểu các điều kiện để Washington có thể can thiệp quân sự theo Hiệp ước Phòng thủ Chung (MDT) ký kết từ năm 1951; song Mỹ vẫn giữ sự "mơ hồ chiến lược" về một cuộc xung đột ở Biển Đông.
Sau nhiều tuần nhóm họp, thảo luận và đàm phán, giữa tháng 6/2012 Mỹ đã giúp xây dựng một thỏa thuận mà theo đó hai bên sẽ cùng rút lui khỏi khu vực tranh chấp. Kiệt sức, bị lấn át về số lượng và thiếu các giải pháp khả thi, Manila rút các tàu còn lại của mình với lý do tránh bão. Song TQ không tuân thủ hạn chót mà thỏa thuận đề ra, vẫn duy trì các tàu hải giám tại khu vực và dần dần giành quyền kiểm soát bãi cạn Scarborough. Từ đó đến nay, Bắc Kinh luôn tìm cách hạn chế các phương tiện tiếp cận khu vực, đặc biệt là tàu cá Phi. Còn Manila vẫn tiến hành các cuộc tuần tra ở Scarborough dù Bắc Kinh phản đối.
Phi cũng đã đưa vụ việc kiện lên Tòa án Quốc tế (PCA), được PCA tuyên thắng kiện hồi năm 2016. Song Bắc Kinh chỉ tuân thủ có 02/11 điểm của phán quyết, họ lập luận phi lý, ngang ngược rằng “quyền lịch sử” của TQ trên hầu hết Biển Đông có từ trước khi UNCLOS ra đời. Cũng dễ hiểu, nhìn cái cách phản ứng của Phi tại phiên 74 Đại hội đồng LHQ, thì có thể thấy ngay cả Phi cũng không muốn nắm bóng trong chân thì chẳng ai giúp được họ.
Từ việc của Phi và kinh nghiệm giải quyết tranh chấp của nhiều nước, là nước nhỏ chúng ta cần có những đối sách tỉnh táo, khôn khéo, mềm dẻo bằng chính trị, ngoại giao, nhưng quyết liệt, kiên trì, kiên quyết đấu tranh trên thực địa để bảo vệ chủ quyền và lợi ích quốc gia trên Biển Đông. Đặc biệt là thông qua diễn đàn Đại hội đồng LHQ gây sức ép lên hành vi sai trái của các nước lớn – như đã từng thực hiện năm 2014 khi Bắc Kinh đưa giàn khoan H981 xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế của VN; chúng ta liên tục gửi thư đến Tổng thư ký LHQ lên án trong khuôn khổ các phiên họp của Đại hội đồng và công khai rộng rãi cho cộng đồng quốc tế, để giữ vững chủ quyền biển đảo bằng sức mạnh tổng hợp trong nước kết hợp với sức mạnh quốc tế, sức mạnh của chính nghĩa, lẽ phải và luật pháp quốc tế./.
Minh Sang
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét